Ingvild Holvik er ute med romanen Reiret (arbeidstittel). For hovudpersonen Gry blir det stadig vanskelegare å forhalde seg til at sambuaren ber kveldsbøn med ungane deira. Når bestemora hennar dør, byrjar minne frå Gry sin eigen oppvekst i eit kristent miljø å sive inn i tekstane ho skriv – minne som Gry til no har halde på avstand.
Gratulerer med ny roman, Ingvild! Kan du skildre boka di med eigne ord? Kva for bok er det du har skrive?
Reiret (arbeidstittel) gir seg ut for å vere ei dagbok frå Tromsø i 2024 og ei oppvekstskildring frå Bergen på nittitalet – det siste er eit skjønnlitterært prosjekt dagbokskrivaren held på med. Ho er eit skrivande menneske som drøymer om å søke Forfattarstudiet i Tromsø, utan heilt å vite kva ho vil skrive om. Noko som eg trur er ganske vanleg.
Tittelen Reiret (arbeidstittel) viser jo at dette er ei skisse over eit kunstnarisk arbeid. Romanen vekslar mellom Gry sine frustrerte dagboknotat, og hennar forsøk på å skrive skjønnlitterær tekst. I spennet mellom desse nivåa – dagboka og dei skjønnlitterære forsøka – oppstår det ein finslipt og underspelt type humor. I starten av boka får vi for eksempel Gry sine tørrvittige observasjonar av universitetsansatte ho serverer i jobben sin i kantina. Ho fortvilar over å ha «allereie kasta bort ti år av livet på å smørje bagettar!». Ikkje lenge etter får vi denne starten på ein skjønnlitterær tekst:
«G. sit i ein bitte liten salong på ei bitte lita ferje, den minste ho nokon gong har reist med. Då ho stod på kaia og såg det vesle skroget nærme seg, trudde ho avstanden spelte henne eit puss».
Denne opninga blir ein ganske kosteleg, nesten monty pythonsk framstilling av det å vere undervelda av livet. Kan du fortelje litt om korleis det har vore å jobbe med desse to tekstlaga, og koplinga mellom dei?
Det måtte ein del utprøving til før dei ulike nivåa i teksten blei komprimert til desse to laga. Det tok lang tid å finne forma, ikkje minst den rette balansen mellom dei ulike teksttypane. Når det eine var «dagbok» og det andre var «fiksjon», opna det for at refleksjonar i dagboka kunne munne ut i ein idé til ein skjønlitterær tekst, eller omvendt, at dagboksteksten kan reflektere over problem i den skjønnlitterære teksten.
Det finst litt av det innimellom, men eg trur det finst fleire koplingar som ein lesar kan få auge på utan at eg har skapt dei medvite, det kan vere intuitivt eller tilfeldig. Når ein jobber lenge nok med eit stoff, vil det oppstå indre samanhengar som ein ikkje sjølv ser før etterpå.
I det eksempelet du nemner, frå starten av romanen, kan ein kanskje seie at det er snakk om ei grunnhaldning som fargar det Gry skriv anten det er dagbok eller fiksjon. Ho har hamna i ein situasjon der det opplevast som om det indre livet hennar skrumpar inn og kreativiteten visnar bort fordi lønnsjobben og omsorgsarbeidet heime sug det meste ut av henne. Ein kan godt sjå på den «romanopninga» som eit kontrollert anslag, der ho unngår å legge opp til ei storslått forteljing som ville vere over evne. Men det kan også antyde eit ønske om å skrive noko eventyraktig – på ein forsiktig måte.
"Når ein jobber lenge nok med eit stoff, vil det oppstå indre samanhengar som ein ikkje sjølv ser før etterpå."
Som lesar må ein også halde seg litt i taumane. Det er så lett å tenkje at Gry sine tankar i dagboknotata finn veg inn i dei litterære tekstane. Og det er så lett å tenkje at det eg har lest i desse dagboktekstane, er sant. Men det kan vi jo ikkje vite? Kven er Gry? Vi ser Gry kun gjennom det ho vel å fortelje. Ho på si side, er i fullt opprør mot dei kristne forteljingane ho vaks opp med og angsten dei skapte i ho. I ei scene sit Gry og ser på eit bilete frå barnebibelen. På himmelen heng ein fullmåne, men i spegelbiletet i vatnet er månen ein nymåne. Kva for ein måne er den rette månen? Ho stiller også spørsmål ved sine eigne minne, si eiga indre forteljing om korleis barndomen var, kan ho stole på den? Og skal vi stole på Gry?
Eg tenker at dagboksnotata er emosjonelt ærlege, først og fremst skrivne for å lette på eit trykk. Dei er ikkje skrivne for eit publikum – sjølv om Gry fortel at ho og søstera las høgt for kvarandre frå dagbøkene som barn. Men Gry erkjenner at ho i stor grad har brukt dagbokskrivinga for å skrive fram det sjølvet ho ønsker å ha. Derfor har ho for eksempel ikkje skrive om dei vanskelege kjenslene knytt til dei kristne forteljingane, tidlegare. Kanskje er det også andre ting ho utelatar som vaksen? Ein kan fort tenke at fiksjonstekstane og dagbokstekstane utfyllar kvarandre, sidan stoffet ho prøver å skrive litterært om er henta frå eigne erfaringar. Til ein viss grad er det sånn, men problemet med barndomsminna er at dei ikkje heng saman utan vidare. Gry skriv at ho prøver å dikte så ærleg ho kan, men like fullt må ho føle seg fram og dikte ganske mykje for å skape samanheng i minnefragmenta. Det betyr likevel ikkje at det ho skriv er usant.
Gry skriv i dagboka at ho har oppdaga ein sprekk i veggen som går mellom pultane på rommet til dei to ungane sine. Ho undrar seg om denne sprekken berre er overflatisk, eller eit teikn på at konstruksjonen av heile huset sig. Det er eit ganske potent bilete du har nytta. Plasseringa på opplæringsstaden (pultane) er vel neppe tilfeldig, samstundes som eg høyrer ekkoet av den kristne likninga om han som bygger huset sitt på sandgrunn. For Gry verkar det som ei bokstaveleg tala fundamental krise, dette med å finne ut at sambuaren vil vidareføre si kristne tru til ungane?
Det er ei djup personleg krise. Ein kan godt seie at sambuaren Trond har vore uærleg ved å underspele betydninga av den kristne trua si, samstundes er ingen heilt førebudd på korleis det å få barn vil påverke ein sjølv og samspelet med den andre forelderen. Gry på si side er usikker på om han har ignorert protestane hennar, eller om ho ikkje har vore tydeleg nok. Det handlar også om at ho har forlate kristendommen utan å erstatte han med noko anna. Ho har ikkje ønskt å forhalde seg til livssynsspørsmål og har løyst det ved å berre styre unna kristent innhald. Når ho ikkje har eigne forteljingar å stille opp mot dei kristne, blir det for passivt. Er det ho som har forsømt seg? Kanskje har ho til og med forsømt barnet i seg, ved å halde dei ubehagelege barndomsminna på avstand i så lang tid heller enn å konfrontere dei. I mellomtida har aversjonen mot kristendom gradvis smitta over på relasjonen til sambuaren.
Du seier at Gry ikkje har noko å stille opp mot dei kristne førestillingane. Det seier kanskje noko om behovet for slike narrativ som set oss menneske og livet vårt inn i ein større samanheng – om vi er religiøse eller ikkje?
Ja, menneske har alltid brukt forteljingar for å organisere og vidareformidle kunnskap om verda og vår eksistens i den. Vi bruker også forteljingar for å fargelegge livet og gjere det meir interessant, stemningsfullt og betydningsfullt. Det kan nesten vere kva forteljingar som helst, men Bibelen har vore der så lenge og har blitt ei ramme som står veldig sterkt i kulturen. Dessutan gir religion tilgang på ritual. Sjølv om ein ikkje legg altfor stor vekt på det, kjennest det som oftast meiningsfullt å markere små og store overgangar i livet. Ein går kanskje glipp av ein dimensjon ved å forsømme det.
"Vi bruker forteljingar for å fargelegge livet. Det kan nesten vere kva forteljingar som helst."
Boka byrjar som ei klassisk realistisk forteljing. Men når Gry byrjar å utforske satanisme, fører dette med seg tankeeksperiment og rushallusinasjonar som bryt med den realistiske forteljinga. Etter kvart som Gry finn ei nerve i det ho skriv, blir teksten meir rebelsk. Det absurde følgjer det opprørske. På eit tidspunkt i teksten slår dei spede skriveforsøka hennar faktisk ut i noko «ekte» litterært. Når ho finn denne nerven, så heng det kanskje saman med at ho tek eit oppgjer med fortida si? (Er det kunstens kraft til frigjering vi har med å gjera her?)
Skrivinga losnar når ho får vere heime og får skrive uforstyrra mens familien reiser bort. Då bruker ho også tida på å utforske satanisme. Omgrepet har fylt henne med sterke negative kjensler. Først på grunn av angsten ho hadde for Satan då ho var lita og deretter satan-panikken på nittitalet då unge menn som tende på kyrkjer, drap og gjorde hærverk blei kalla satanistar på folkemunne. Når Gry no vel å vere nysgjerrig i staden for avvisande, får ho tilgang til eit felt som tilfører kreativiteten ein real boost. Det handlar mest av alt om gevinsten ein får av å konfrontere det ein er redd for. At kunsten er staden der det blir fruktbart å gjere det, er absolutt eit poeng.
Kunsten treng dette eigne rommet for å kunne vere frigjerande? Og frigjeringa skjer altså gjennom eit nysgjerrig blikk?
Eg tenker på det som rein eksponeringsterapi. Frykt kan hindre oss i å tenke klart og stille grunnleggande spørsmål. Derfor kan ein vokse på å konfrontere og undersøke noko ein synest er fråstøytande. I tilfellet med satanismen er det jo eit digert kulturhistorisk felt som skjuler seg bak stereotypiane, så det er jo ein kjempegevinst.
Korleis har skriveprosessen din vore?
Omtrent som for Gry i romanen, med eit famlande utgangspunkt. For meg begynte det med nokre ubehagelege barndomsminne, som eg ville prøve å skrive ut til eit større stoff. Men eg fekk ikkje til å skrive utan filter – det sneik seg stadig inn ei meir vaksen stemme som prøvde å distansere seg frå det heile. Då valde eg å sleppe til vaksen-stemma og la teksten ha fleire nivå. På eit tidspunkt var det cirka fem nivå, eg skreiv om Gry i fem ulike fasar av livet. Eg måte til slutt komprimere og la notidsplanet vere «dagboka», mens alt anna fekk vere «skjønnlitteratur».
Og så var det å skrive seg gjennom på nytt med tanke på å skilje dagbokstekstane og dei skjønnlitterære tekstane tydeleg frå kvarandre stilistisk. I fjor sommar las eg meg opp på satanisme for å sjå om det var noko å hente der. Det var historia som går føre seg på nittitalet som gjorde at eg kom på det, men så gjekk det opp for meg at moderne romantisk satanisme kunne vere midt i blinken for den vaksne Gry. Det var kjempegøy å oppdage og tilførte masse energi i innspurten av skriveprosessen.
Kva har inspirert deg under skrivinga?
Kvardagen som forfattar med økonomisk usikkerheit, trong bustad og kampen for skrivetida har inspirert dagbokstekstane, i tillegg til at eg har lese ein del dagboksromanar. Boka Min første reise gjennom bibelen. Andaktsbok for mindre barn for å rekonstruere kjenslene til eit barn som har blitt innbilt at det er kristent. Black Metal-utstillinga på Nasjonalbiblioteket, Dårleg stemning, var ei reise tilbake til ein trykkande del av nittitalet, som hjelpte meg i gang med siste del av boka. Og bøker om satanisme, ei leseliste som må nærme seg eit grunnfag. Dokumentarfilmen, Hail Satan? som var første gong eg høyrde om The Satanic Temple. Eg har også høyrt ein del podcastar om moderne satanisme. Eg har vel på ein måte å forlese meg på satanisme, fordi eg blei så fascinert av det.
Ingvild Holvik: Reiret (arbeidstittel)
I Reiret (arbeidstittel) møter vi Gry gjennom dagboknotat og hennar skjønnlitterære forsøk i søknadsteksten til forfattarstudiet. Det er ein roman om oppvekst og bustad og om korleis kristen forkynning kan prege eit barn.