Ida Hove Solberg debuterer med ei diktsamling frå verdas endelykt. Der blir språket eit forsvarsvåpen i det fibrane i sjølve eksistensen er i ferd med å løyse seg opp.
Gratulerer, Ida! Korleis har det vore å debutere?
Tusen takk! Det kjennest framleis ganske uverkeleg, men eg er veldig glad boka endeleg er ute og kan bli med framande menneske heim. Enn så lenge har eg jo hatt god oversikt over kven som har kunna lese ho. No er ho for alle og kan leve sitt eige liv. Den tanken gjer meg glad.
Korleis vil du sjølv skildre boka di?
Dette er faktisk det vanskelegaste spørsmålet eg får! Men eg skal prøve: Var det grønt spring ut av det augeblikket da heile tilværet går i oppløysing. Det er ein sørgesong over det som blir borte, og ein protest mot kvifor det gjekk slik det gjekk. Boka skildrar minne om kjærleik, men òg om eit stadig hardare samfunn, og ho kastar glimtvis lys over vegen mot denne aller siste stunda. Formmessig er det ei samanhengande historie fortald gjennom enkeltståande dikt.
Frå slutten til byrjinga: Kor starta dette prosjektet? Kva var kimen desse dikta sprang ut frå?
Dette prosjektet spring ut av det som var tjue sider dikt eg sende inn til Samlaget som søknad om å delta på eit manusseminar for fleire år sidan. Eg hugsar eg tenkte eg ikkje kom til å rekke å skrive noko innan fristen, men heldigvis for meg var hjernen med på leiken og viste meg ein veg som gjekk rett ut i havet. Bildet vekte nysgjerrigheita mi, og eg skreiv mykje ut ifrå det, mellom anna sidene som opna døra inn til det manusseminaret. Heile dette universet som boka rommar, som sprang ut av det bildet, heng tett saman med mine frykter. Den uomtvistelege klimakrisa vi vandrar rett inn i. Tilbakeslag for menneskerettane, til dømes for skeive. Og ikkje minst krig og den umenneskeleggjeringa som trengst for å få folk til å krige. Ein del av desse fryktene var, da eg starta på dette manuset, sånt som ulma.
I dag verkar det for meg som at mykje står i brann.
Kva har inspirert deg i skrivinga?
Ei inspirasjonskjelde for meg er musikk og stille, vekselvis. Dei har sterk effekt på hjernen, opplever eg, og dei kan verke veldig ulikt – og ein treng jo veldig ulike ting på ulike stadium i arbeidet. Det har eg brukt ganske aktivt. Står eg fast, må eg ha stille, og eg må vende meg innover, slik at eg kan «sjå» bilda klarare, «høyre» den stemma eg leitar etter, betre. Har eg mykje å revidere og kna for å finne den beste forma, brukar eg musikk for å fargelegge underlaget tankane og orda kan vandre på. Dette siste vart ganske svevande, men eg meiner det konkret!
Kva slags musikk brukte du når du skulle fargelegge underlaget, som du kallar det?
Det har blitt ein del musikk som er skriven til film og TV. Eg set pris på kor stemningsskapande og kjenslevekkande (og ganske cheesy!) slik musikk kan vere. Til dømes har eg lytta mange, mange timar på temamusikken til naturserien Planet Earth II frå 2016. Enkelte av dikta starta som reine skildringar av scener frå denne serien, for sidan å få nye lag og tydingar som bidrog til å bygge boka sitt univers. Eg har òg rørt meg i fiksjonsfilmens sfære, med til dømes temasongen frå Jurassic Park frå 1993. Den kjensla av oppdaging av og forundring over livet på jorda resonnerer med noko av det eg ønskte å skrive fram. Vi lever jo her saman med skapningar som levde side om side med dinosaurane. Det er ganske fantastisk. Til sist kan eg nemne temasongen til Twin Peaks, som eg òg lytta mykje til, som kanskje speglar det mørke og det meir surrealistiske i boka?
Kjensla av oppdaging av og forundring over livet på jorda resonnerer med noko av det eg ønskte å skrive fram.
I dikta dine går alle ei usikker framtid i møte: Oppløysing, død og gløymske trugar alle og altet. Men eget og duet blir i tillegg stempla som «fiendar av framtida» fordi dei også er eit «vi». Korleis har det vore for deg å skrive i skjeringspunktet mellom naturkrise og det skeive?
I den grad eg skriv som protest, skriv eg imot eit verdssyn som undergrev naturens eigenverdi, avviser klimakrisa og menneskas ansvar for den, og som samtidig kategoriserer skeive liv som ugyldige. Desse syna er ulike spirar som spring ut av fascismens same frø. Eg tenkte på eit tidspunkt at eg i boka ordla meg for hardt og nesten parodisk om korleis skeive blir oppfatta i denne fiktive verda, men i dag skal ein ikkje krysse meir enn éi einaste grense i den verkelege verda før vi er merkte som «kjønnsekstremistar» og «framande agentar». Og det for å vere dei vi er! For å leve fantastiske, kjærleiksfulle liv. Når eg skriv imot desse ideane, skriv eg ut ifrå ei kjensle av omsorg, eit forsøk på å forsvare den ibuande verdien i alt liv, fauna som flora, menneskeleg fellesskap som økosystem. Skiljet imellom dei framstår oppkonstruert. Det ser ein også i desse ideane – som underminerer dei
menneskelege lidingane som følger av både klimakrisa og menneskerettstap for mellom andre skeive – og korleis dei er samanfletta i så stor grad at eg ikkje kunne flette dei opp igjen. Dei er, liksom hardare krigerske handlingar vi no er vitne til, uttrykk for forakt for liv, for å seie det med Nordahl Grieg. Eg tenker nok i idéretningar som skeiv økologi eller økofeminisme, som insisterer på likeverd mellom alt levande. Slik sett opplever eg vel ikkje at eg skriv i eit skjeringspunkt i det heile.
Kva har vore utfordrande i prosessen frå utkast til ferdig bok?
Utfordringar har det vore ein del av, mellom anna det å finne og stole på den stemma som skal bere dikta. Eg er ikkje utdanna ved nokon skriveskole, og det meste eg «kan» om skjønnlitteratur, har eg lært gjennom å lese og ikkje minst å drive med omsetting og gjendikting. Å skulle gå frå å vere ein som skriv for ingen, til å skrive for andre sitt blikk, det har vore krevjande.
Det har vore ein læringsprosess å finne ut av når ein skal lytte til innspel, og når skal ein lytte til seg sjølv.
I kva grad lét du folk lese teksten din undervegs? Lét du andre enn redaktøren din kome med innspel?
Eg har hatt mange gode lesarar, både på forlaget og utanfor. Det har vore lærerikt å prøve å finne balansen mellom å ta imot innspel og å finne ut kva eg sjølv eigentleg vil med dikta. Om desse to kreftene tilsynelatande ikkje lar seg kombinere, kva gjer ein da? I starten valde eg alltid innspelet, og eg leita stadig etter nye lesarar som kunne fortelje meg kva dei syntest. Men etter kvart opplevde eg at eg heldt på å miste prosjektet av syne. Det var ein litt tung veg tilbake, men eg trur eg vann mykje på å ta den ekstra runden og prøve å finne igjen det som eg ville lage. Eg er utdanna forskar og har blitt opplært i at tilbakemeldingar frå folk som kan meir enn ein sjølv, det skal ein alltid høyre på. Da er det berre å rette opp i teksten. Men så er det jo slik at skjønnlitteratur ikkje er noko som naudsynleg skal «rettast» på. Her er det andre parameter, og det har absolutt vore ein læringsprosess å finne ut av når ein skal lytte til innspel, og når skal ein lytte til seg sjølv. Alle som har lese, har gitt verdifulle innsikter i kva dikta har gitt dei. Og akkurat den innsikta kan ein jo ikkje gjette seg til. At leseopplevinga er uhyre subjektiv, har eg vel sjeldan vore så medviten om som i arbeidet med dette prosjektet. Ja, ein kan styre lesaren i visse retningar, men den makta har heilt klart sine grenser.
Du nemner at di bakgrunn som forskar har vore ei utfordring når det gjeld det å finne di eiga stemme som forfattar. Er det andre sider ved skrivinga der bakgrunnen din som forskar har påverka teksten eller arbeidsprosessen?
Eg veit i alle fall at drivkrafta som nysgjerrigheit kan vere, har gitt liv både til dette bokprosjektet og til tidlegare forskingsprosjekt. Tematisk er ikkje boka heilt fjern frå mitt siste forskingsprosjekt, som dreidde seg om litterær omsetting i Noreg under andre verdskrigen. Der dykka eg ned i korleis sensurens mekanismar arta seg for feltet for omsett litteratur under okkupasjonen. Slik sett er tankar om fascismens mange undertrykkande ansikt og ei verd der ordet er ufritt, noko som har vore med meg lenge. Elles er det noko med det å halde fast ved eins eige prosjekt i årevis, trass motgang og tvil, det trur eg nok eg lærte som stipendiat.
I diktsamlinga di teiknar du mange vakre bilete av natur og menneske, alltid med dette dystre bakteppet av oppløysing. Men samlinga er også full av bilete av fornying og frø som blomstrar. Kva grunnkjensle ønskjer du å gi lesaren?
Det kjennest litt skummelt å sette det på trykk, men ønsket er jo at lesaren skal kjenne på håp og vilje ta vare på det. Oppløysinga i seg sjølv hadde ikkje vore trugande, om ikkje det som vart truga, hadde sin ibuande verdi. I boka regjerer ei viss håpløyse, men så er det også ein dystopi, der punktet ein snakkar frå er eitt med oppløysinga. Da er det allereie for seint. Kanskje kan håpet for lesaren ligge i at vi i vår verd framleis har gode å dele, frø å så, bøker å lese?
Det føregår eit minnearbeid i dikta som blir eksistensielt på ein heilt konkret måte: For å snakke om eit tap må ein hugse det som ikkje lenger er. For å hugse noko må ein ha eit språk å hugse det med. Er dette minnearbeidet eit slags kampskrift for deg?
I Var det grønt blir det å minnast i seg sjølv eit opprør mot oppløysinga. Eget opplever dette i notid. Hen er vitne til augeblikket da verdsveven raknar, og gir seg i kast med det einaste hen kan gripe til: å forsøke å minnast det som var, godt som vondt. Og i den handlinga oppdagar hen orda på nytt. Krafta deira, men òg det omskiftelege ved dei. At dei kan brukast til å skildre det vakre og dele det gode så vel som til å teikne fiendebilde. Om minnearbeidet som boka rommar, er verdig merkelappen kampskrift, veit eg ikkje. Men kanskje kan dette vere eit forsvarsskrift for det vesle, det verdifulle, for frøet, haren, motet? – for håpet i ei verd som blir mørkare for kvar dag.
Ida Hove Solberg: Var det grønt
Var det grønt er ei oppløysingssoge, ein sørgesong og ein protest, som spring ut av ein klar augeblink i ei elles mørklagd verd. I den stunda da tilværet tar slutt, grip dikta etter det som var, glimt frå ein morgon ved frukostbordet, lydane frå ein radio, ein platespelar eller ein trikk, ei gryande kjensle av at noko er i endring: minne som er i ferd med å forvitre saman med elgen og haren, med eksistensen og ordet.