Kva skal til for å kome nær? Ingvill Kjærstein debuterer med ein roman om kontakt og einsemd, om språket som knyter menneske saman, og alt det som skil dei frå kvarandre.
Gratulerer med debutboka! Korleis har det vore å debutere?
Nervepirrande så langt. Eg har fått ein akutt trong til å skru av telefonen og bake. Så langt har eg bakt suksesskake og matchakjeks. Men eg kjempar også mot den impulsen og beveger meg stadig ut for å sjå boka i butikkar i nærområdet. Det er utruleg stas. Særleg fordi eg synest resultatet er så vakkert.
Det går i smakar frå både aust og vest – akkurat som i romanen din. Kan du skildre boka di med eigne ord? Kva for bok er det du har skrive?
Enkelt sagt handlar Austvestpassasjen om ei kvinne som prøver å nedkjempe sine indre demonar. Ho slit med å skilje mellom faktisk fare og fantasi, noko som gjer ho ganske isolert i kvardagen. Når noko eller nokon forstyrrar den einsemda ho lever i, reagerer ho sterkt. Samtidig lengtar ho etter ei form for kontakt med andre menneske. Boka tek også opp spørsmål om språk, tilhøyrsle og omsorg.
Hovudpersonen din, Sigrid, er ei ung kvinne som har fare tilsynelatande fryktlaust ut i verda og gitt seg i kast med å bli kjend med andre menneske gjennom eit heilt framandt språk. Når vi møter ho, snakkar ho Kyoto-dialekt – men det er likevel ein stor og stille avstand mellom ho og verda ho beveger seg i?
Du kan vere integrert i eit samfunn – iallfall på overflata, gjennom jobb og språk – og likevel kjenne på ein stor avstand. I tilfellet med Japan er det nok ikkje uvanleg, fordi det er eit såpass tilsynelatande homogent samfunn. Det er einsamt når folk du møter, ikkje forventar at du forstår språket og dei sosiale kodane, viss du faktisk gjer det. Når dei svitsjar over til engelsk med ein gong dei ser deg. Når du blir behandla som ein framand eller som ein gjest, så kan det av og til vere vanskeleg å relatere til dei som beveger seg «saumlaust» i samfunnet utan å bli lagde merke til. Det er ganske forskjellige erfaringar. Eg kunne snakka mykje om korleis minoritetsgrupper blir behandla i Japan, og kvite, vestlege menneske blir trass alt behandla desidert best (ofte for godt, spør du meg). Men eg kan iallfall seie at han kan kome både innanfrå og utanfrå, den avstanden.
Du kan vere integrert i eit samfunn og likevel kjenne på ein stor avstand.
Korleis har skriveprosessen din vore? Du har jo sjølv budd i Japan, slik hovudpersonen i boka di gjer. Byrja romanprosjektet medan du budde der, eller har du skrive det i ettertid frå Noreg?
Eg byrja å skrive dette då eg var masterstudent ved universitetet i Osaka. Spesifikt starta eg å skrive under arbeidet med masteroppgåva mi, som eg måtte skrive på japansk. Det seier seg sjølv at det ikkje var enkelt, så eg fekk behov for eit utløp. Eg trong å føle at det fanst eit språk eg hadde kontroll over. Så eg byrja å skrive ned fragmentariske tekstar, men fekk raskt ideen
til å samle dei i eitt romanunivers. Deretter fullførte eg graden min og flytta tilbake til Noreg. Og her fortsette eg å skrive. Det var ikkje lett å finne jobb dei første åra på grunn av den spesielle studiebakgrunnen min, så eg brukte tida eg hadde til overs, til å jobbe med romanprosjektet. Det var produktivt for meg å skrive romanen i begge land, eg trur det var nødvendig.
I teksten din vrir og vender du på forventningar til kjende omgrep som utlending, fordommar, turist. Kulturelle forventningar og fordommar brytst begge vegar. Korleis har det vore å jobbe med dette stoffet?
Det var gøy å jobbe med denne delen av stoffet, eg kunne bruke mykje humor. Samtidig stilte eg meg sjølv mange etiske spørsmål undervegs. Ein får så mykje definisjonsmakt når ein skal skrive om ein kultur som nordmenn ikkje kjenner så godt, og eg ville ta dette ansvaret på alvor og ikkje byggje opp under stereotypiar. Dette var særleg viktig med tanke på spørsmål om seksuell trakassering og kvinnediskriminering i det japanske samfunnet, som eg også skriv om. Det var viktig for meg å få manuset lese av ein japansk konsulent, Yuko Ringdal (som underviste meg i japansk på Universitetet i Bergen for ti års tid sidan!).
Eg stilte meg sjølv mange etiske spørsmål undervegs.
I boka nyttar du også japanske teikn med norske omsetjingar skrivne over, eit ganske uvanleg grep i ein norsk roman. Samstundes skriv du eit meir dialektnært nynorsk – sjølv vart eg ganske begeistra over å sjå ordet «brok» bli brukt i staden for «bukse». Korleis har det vore å jobbe med språket denne romanen skulle skrivast i?
Språket nødvendiggjorde seg sjølv, om eg kan seie det slik. Eg ville ha språkleg innverknad frå både aust og vest – både på eit dialektalt nivå innanfor Noreg og Japan og mellom dei to landa. Men eg lurte sjølvsagt på om det ville gi meining for andre enn meg. Eg vaks opp med sterk innverknad frå ulike dialekter og skriftspråk pga. familien min, som er frå ulike kantar av landet. Så eg har alltid språka veldig, for å seie det enkelt. Det har også blitt påpeikt i møte med andre, heile tida, heile livet mitt. Så for meg var det veldig meiningsfylt å finne eit språk der ulike innverknader kunne spele inn. Det var noko av det aller viktigaste for meg med å skrive denne romanen, var å skape det språket.
Det verkar som estetikken i språket er viktig for deg?
Det er ein interessant måte å formulere det på. Eg kjenner mest av alt at språket må vere på ein viss måte medan eg skriv. Men eg har også eit ønske om å skape noko vakkert av noko som kanskje i utgangspunktet er stygt. Som boss strødd utover vegen.
Kva har inspirert deg under skrivinga?
Musikk! Eg har høyrt på alt ifrå Vazelina Bilopphøggers og Manu Chao til Karen Dalton og Kali Uchis. Eg har faktisk tolv
spelelister på Spotify med inspirasjon til romanen. Det var viktig med ulik musikk for dei ulike delane, så eg har til dømes ei Sykkylvs-liste, ei Tokyo-liste og ei Filefjell-liste. Og ei badekar-liste til når hovudkarakteren ligg i badekaret. Eg skriv nesten aldri utan å lytte til musikk, og musikken må bere på den stemninga eg prøver å skape i teksten.
Eg har alltid språka veldig.
Er det noko som har vore særleg utfordrande i skriveprosessen?
Det som er deilig med å vere ferdig, er at eg har gløymt mykje av det som var vanskeleg med sjølve skrivinga. Men eg kan jo definitivt seie at økonomien var trong! Det var også mange dødsfall i familien min i løpet av skriveprosessen, eg mista to onklar og ei tante i løpet av relativt kort tid, det påverka stemninga i teksten, sjølv om eg ikkje skreiv om dette. Mora mi sa det til meg for nokre dagar sidan då ho var ferdig med å lese boka, at ho ser at eg sørgde. Og det har ho rett i.
Boka har altså fått mykje sorg i seg – men det er også mykje tragikomikk i desse kulturmøta? Som når ein kvinneleg kollega meiner at Sigrid aldri har vorte antasta på toget fordi pervoane er redde for at ho skal byrje å snakke til dei på engelsk.
Ja, humor er viktig når eg skriv. Elles føler eg det kan bli for sjølvhøgtideleg. For eksempel blir hovudkarakteren rasande når ein mann prøver å spandere ein bolle ramen på ho.
Ho trekker linjer til sexindustrien og seier ho kan ikkje kjøpast for pengar. I botnen ligg det jo eit behov for å halde på ei viss form for autonomi i eit samfunn styrt av menn. Men så kostar også ein ramenmiddag 60 kroner, så å seie ingenting, så det heile blir jo ganske absurd og komisk. Makt vil alltid vere relativ i ulike situasjonar, og eg synest det er interessant med tanke på mi eiga definisjonsmakt som forfattar. Gjennom denne romanen har eg makta til å definere Japan og japanarane for mine lesarar, uavhengig av om eg er komfortabel med å ha den makta eller ikkje. Sidan eg skriv mykje om frykt, er dette kanskje særleg relevant når det gjeld skildringa mi av japanske menn. Slik er dei, kan eg påstå, som om ikkje folk er like forskjellige i Japan som dei er i Noreg. Eg opplever stundom at nordmenn kjem med dei mest hårreisande rasistiske utsegnene til meg om asiatiske menn, dei dultar meg i skuldra og trur eg skal vere einig med dei sidan eg har budd i Japan. Det provoserer meg gong på gong. Dette sinnet var også ei drivkraft medan eg jobba med Austvestpassasjen. Eg ville skrive nyansert og med kjærleik og humor.
Du er altså ein forfattar med stor omsorg for menneska du skildrar. Kva som krevst for å kunne gi og ta imot omsorg er også eit spørsmål i romanen. «[N]år nokon viste omsorg, trudde eg dei ville skade meg, og når nokon skada meg, kjendest det som omsorg», tenkjer Sigrid på eit tidspunkt. Kan du fortelje meir om dette?
Eg tenker at Sigrid ønsker å oppnå ei form for kontroll. Frykta kan ho ikkje styre, men ho kan styre kva slags omsorg ho vil ta imot frå andre. Den er regissert. Det kan gi ein tryggleik, fordi ho veit kva ho kan forvente, men det kan jo vere til hinder for genuin kontakt med andre menneske. Kontakt krev spontanitet, trur eg.
Eit siste, viktig spørsmål: kjem du til å bake japanske matchakjeks til lanseringsfesten? Eg synest i alle fall det er heilt på sin plass med suksessterte!
Det var ein god idé! Det er hermed bestemt. Alle må kome på lanseringa for å ete kjeks.
...
Don’t be a stranger! Austvestpassasjen blir lansert på Kafé Hærverk den 5. mars kl 1900. Kom og høyr Ingvill Kjærstein lese frå boka si, ta med deg eit signert eksemplar, lytt til musikken som inspirerte skrivinga, og nyt kvelden saman med oss!
Vil du høyre Ingvills stemningsmusikk medan du les Austvestpassasjen? Her finn du Ingvills kuraterte speleliste.
Ingvill Kjærstein: Austvestpassasjen