Thor Magnus Tangerås har alltid leita etter det fullkomne diktet. Fyrst etter at han gav slepp, har han vore fri til å skriva sjølv.
Gratulerer så mykje med bok, Thor Magnus. Korleis har det vore å debutera?
Hjarteleg takk. Det kjennest godt og trygt å debutera i moden alder. Og eg er veldig nøgd med at det skjer på Samlaget, det beste av alle forlag. Eg er både debutant og jubilant samstundes. Eg har brukt femti år på ei bok. Det er ei tid for alt. Lanseringa av boka, og av andre halvdel av livet mitt, var vellukka – eg hadde opplesing under open himmel, i parken på St. Hanshaugen, med bålpanne, faklar og varm drikke. Eg hadde bestilt snøvêr, og det fekk eg. Det vart ein høveleg atmosfære for nett desse dikta. Det er ei vinterbok.
Korleis vil du sjølv beskrive boka di?
Boka handlar om sorga over tapet av eit barn. Dikta er ein utvida klagesong, kor det elegiske vert komplementert av ein hymnisk dimensjon: undringa og agen over den omsorga foreldra gav barnet, og korleis ein kan kommunisera ordlaust med eit menneske som ikkje har verbalspråk.
Samstundes er dikta ein kontemplasjon over snøens mysterium – at alle snøkrystallar er heksagonale og likevel unike i si form – og over vokalane i språket vårt, det heilage i og ved kvar vokal.
Eg elskar å gå lange turar, utan at eg leitar etter inspirasjon eller motiv, for så å oppdaga når eg kjem attende til skrivinga, at noko har hendt inni meg.
Korleis har skriveprosessen vore?
Den har vore så givande! For å skriva treng ein ro og rom. Det har eg klart å vinna. Særleg når eg kan vera på hytta vår i Sverige og skoda utover grøne marker og blå fjord, kjem eg inn i ein tilstand der skrivinga fell meg lett. Eg elskar å setja meg ned tidleg om morgonen, meditera eit bel, for så berre å gripa fatt i ein flik av noko og så sjå kva som kjem, gjera små koplingar og oppdagingar, finna mønster og klangar. Eg elskar å gå lange turar, utan at eg leitar etter inspirasjon eller motiv, for så å oppdaga når eg kjem attende til skrivinga, at noko har hendt inni meg. Som Wordsworth snakkar om, ei form for «recollection in tranquility».
Når eg har fått fatt i heilskapen og skapt sjølve det imaginære rommet, kan eg skriva vidare mest kor det skal vera.
Har andre enn redaktøren din fått lesa manuset undervegs?
Ja. Ein del av dei fyrste tekstane er inspirerte av Yoko Onos fluxus-dikt «Snow Piece». Desse tekstane viste eg til kollegaer på Westerdals. Dei har oppmuntra meg til å ta steget over frå forsking til kunstnarisk utviklingsarbeid.
Men det aller viktigaste er at eg viste fram fyrste utkastet av manuset til systera mi og mannen hennar. Det biografiske utspringet i boka er knytt til det fyrste barnet deira; ho døydde då ho var åtte år etter å ha kjempa tappert mot sjukdom.
Eg måtte vita at dei kunne godkjenna prosjektet, og at dei opplevde at desse dikta gav dei noko. Og når dei vart så glade for dette – dei sa at dei var takknemlege for at eg ville halda minnet levande – vart det aktuelt å forsøka å få dikta publiserte.
Det var då eg kontakta Samlaget – eit lukkeleg val. Eg vart teken varmt imot av min knallgode redaktør Maren Ingeborg Hvamstad. Det er eg veldig takksam for. Og så har konsulentar vore inne og gitt kritiske og konstruktive fråsegner.
Kona mi og barna mine har òg lese. Dei bad om det. Dei vart stolte av meg!
Alle har si sorg, alle har mista nokon eller er redde for å mista nokon. Korleis kan den «vanlege» lesaren kjenna seg invitert inn i lyrikken?
Tenkjer du på lesaren medan du skriv?
Nei og ja. Ikkje akkurat når eg skriv på sjølve diktet, men eg har tenkt mykje på lesaren undervegs i prosessen. På fleire plan. For det fyrste så driv eg med ei litteraturformidlingsform som heiter Shared Reading, der folk kjem saman og les litteratur høgt og snakkar om han. Denne røynsla har prega meg i skrivinga. Ei djup kjensle av at poesien kommuniserer med folk og gjer noko med dei, som eg har teke med meg inn i mi eiga dikting. Eg vil at dikta skal vera klåre og opne. Til dømes har eg ein slags ouverture der eg slår fast motiv og tema og intensjon. Eg vil gjerne at lesaren skal kjenna seg velkomen, at hen vert teken i handa og leia inn i eit kontemplativt rom, eit temenos. For det andre så tenkjer eg på lesaren etter at eg har skrive – kven kan desse dikta røra? Alle har si sorg, alle har mista nokon eller er redde for å mista nokon. Korleis kan den «vanlege» lesaren kjenna seg invitert inn i lyrikken? Eg drøymer om at boka skal finna sin veg til nokon som treng trøyst eller lindring, eller som elskar naturen – snø, tre, fuglar, himmel. At boka kan vera som ein ven for dei. Eg er svært spent på kven lesaren er, og kor og når hen er.
Har boka di ein terapautisk dimensjon?
Eg vonar det. Det avheng jo sjølvsagt av kva ein forstår med «terapeutisk». Det terapeutiske er ikkje så mykje ein dimensjon ved boka i seg sjølv, men er noko som kan oppstå i møtet med lesaren, dersom dikta opnar seg for lesaren og lesaren for dei.
Leseforskaren Catherine Ross intervjua to hundre lesarar om deira lesevanar. Fleirtalet svarte at eit særskilt skjønnlitterært verk hadde hjelpt dei eller endra livet deira i vesentleg grad. I mine intervju med lesarar fann eg at litteraturen kan vera avgjerande i alle universelle livskriser. Til dømes seier desse lesarane om poesi at han har «gjort den smertefulle ensomheten om til en god og nærende ensomhet», og at «the poem has really helped me. It opened something up in me, reminding me of something important.»
Det som inspirerer meg medan eg jobbar, er stilla, fuglesong, spaserturar eller ordboka.
Arbeidet mitt med biblioterapi, shared reading og det transformative potensialet til litteraturen har vore viktig for å få meg til å vilja publisera det eg skriv. Eg har skrive i mange år, notatbok etter notatbok – med grublingar, skisser etc. Men det tok vel tid før eg følte at eg hadde rett til å publisera det eg skriv.
Ein annan ting er at eg alltid har leita etter det fullkomne diktet. Fyrst etter at eg gav slepp på den draumen, har eg vore fri til å skriva sjølv.
Det som inspirerer meg medan eg jobbar, er stilla, fuglesong, spaserturar eller ordboka.
Les du andre bøker medan du er i eigen skriveprosess?
Ja, men generelt les eg mindre nå enn før: færre bøker, kortare intervall, langsamare tempo. Held det fram på same måten dei neste femti åra, vil eg enda opp med å lesa eitt haikudikt i året.
Medan eg har skrive på desse dikta, har eg hatt stort utbytte av å lesa Thomas A. Clark, Dei hundre tusen stadene, Christiana Rosetti, Tennyson, Yoko Ono, Mei-Mei Berssenbrugge, Olga Ravn, Ingvill Solberg og Mary Ruefle, Eg har også hatt stor glede av å lese folkedikting og naturvitskapelege bøker.
Av forfattarar som har hatt innverknad på meg både gjennom bøkene sine og sin unike veremåte, vil eg trekkja fram Aasne Linnestå og Bård Torgersen. Dei diktarane som har vore viktigast for meg, er Olav H. Hauge, Gunvor Hofmo og Tor Ulven, i tillegg til Sappho, Hölderlin, Fernando Pessoa, Gerard Manley Hopkins og Mary Ellen Solt.
Thor Magnus Tangerås: Ø